Op 26 januari 2021 overleed de Zweedse toneelschrijver, dichter en toneelregisseur Lars Norén. Hij schreef voor toneel, radio en televisie een veelzijdig repertoire. Hij is in Europa een van de meest gespeelde moderne auteurs van toneelliteratuur en staat in de Zweedse traditie van August Strindberg en Ingmar Bergman. Lars Noren overleed aan de gevolgen van een besmetting met covid 19.

Lars Norén werd in 1944 in Stockholm geboren. Hij debuteerde als dichter in 1963 en tien jaar later schrijft hij op verzoek van één van de regisseurs van het Zweedse nationale theater Dramaten zijn eerste toneelstuk, 'De Vorstenlikker'. Het was zijn eerste en meteen bijna zijn laatste stuk. De voorstelling werd bijzonder negatief ontvangen en Norén wilde niets meer met het theater te maken hebben en zich voortaan uitsluitend aan het dichten wijden. Onder impuls van Karst Woudstra wordt het stuk echter vertaald en in Nederland opgevoerd, waar het in 1978 in première ging op het Holland Festival. Regie: Franz Marijnen. Deze voorstelling vormt voor Norén de aanzet van een tweede adem in het schrijven van theaterstukken. Met een regelmaat van één of meer stukken per jaar verwerft hij snel roem in Scandinavië en daar buiten. Van aanvang af zijn de stukken sterk biografisch getint. De productie van zijn theaterstukken loopt parallel met de ontwikkelingen in de psychoanalyse die Norén in dezelfde periode ondergaat. Zijn werk vormt een verslag van wat er in een belangrijk deel van zijn leven gebeurd is en van de confrontaties met mensen uit zijn directe omgeving. In de eerste plaats is dat de eigen familie. In zijn gezinsdrama's toont Norén ons het kind dat zich probeert los te maken van zijn ouders, dat zich probeert te ontrukken aan de situatie van afhankelijkheid waaraan het zelf niet schuldig lijkt te zijn. De titel van het stuk 'De moed om te doden' (1978) vat deze behoefte naar separatie samen. Later verschuift het conflict van de verhouding ouder-kind naar de verhouding tussen partners in een huwelijk: hoe bevrijd ik mezelf uit een situatie waarin ik mezelf van een ander afhankelijk heb gemaakt. Door de heftigheid waarmee Norén deze relatieconflicten beschrijft, doet hij sterk denken aan zijn illustere Zweedse voorganger August Strindberg. Het is met deze stukken, met name 'Nachtwake' (1983) en 'Demonen' (1982) dat Norén faam verwierf in Vlaanderen en Nederland. Vanaf 'Hebriana' uit 1987 krijgen de toneelstukken een andere toon. De stukken worden optimistischer,  lichter. Dat is niet ongewoon in een periode waarin Norén intensief bezig is met het vertalen van Tsjechov. Dezelfde tragikomische atmosfeer, waarvan Trigorin in de Meeuw spreekt, lijkt de stukken van Norén te gaan beheersen. Het is ook in deze sfeer die in 'Als de bladeren in Vallombrosa' overheerst.

De recent overleden Karst Woudstra was jarenlang bevriend met Lars Noren en vertaalde de meeste van zijn toneelstukken. In Vlaanderen & Nederland regisseerde Woudstra vele stukken van Noren: o.a: De moed om te doden, Herfst en Winter, Chaos is God het naast, De nacht de moeder van de dag en Stilte

Inmiddels beheert ALMO de auteursrechten van de toneelstukken van Lars Noren in de vertaling van Karst Woudstra. Bij deze vragen wij uw aandacht voor vijf toneelstukken uit het omvangrijke oeuvre van Lars Noren: 'Hebriana', 'De moed om te doden', en 'De hotel Trilogie', bestaande uit de toneelstukken : 'De nacht, de moeder van de dag', 'Stilte' & Chaos is god het naast'.

Hebriana. Vertaling Karst Woudstra. (4 Vrouwen – 3 mannen)

Hebriana is misschien wel Noren’s lichtste toneelstuk. Drie zussen, vrij naar Anton Tsjechov,  komen na de dood van hun vader samen in het familiehuis aan de Zweedse kust. Met hun moeder, partners en de aangewaaide gast Axel vieren ze daar Midzomer. De zomer na de ramp in de kerncentrale in Tsernobyl. Naarmate de avond vordert en de zon maar niet ondergaat, komen sluimerende relatieproblemen, onderdrukte verlangens en existentiële wanhoop steeds meer aan het licht. De familie is welvarend, en toch voelt iedereen zich tekortgedaan. De schizofrene Britt-Marie, die zichzelf Hebriana noemt, heeft met haar afstandelijke schoonheid een fatale uitwerking op iedereen, maar vooral op de mannen.

Het is alsof je toevallig een gesprek opvangt. Een gesprek op een jaarlijks terugkerend familiefeest. Het heeft iets vertrouwds. Lars Norén schrijft graag over mensen die we allemaal kennen, met problemen die we allemaal hebben. Hij laat zien hoe we ons gedragen, hoe we niet met elkaar praten. Norén oordeelt niet, maar constateert dat we vooral met onszelf bezig zijn en nauwelijks luisteren naar de ander. Die observaties leveren een scherp, humoristisch portret op van mensen die het materieel goed hebben, maar in geestelijke armoede leven.

Hebriana speelt zich af in het jaar 1986. Een jaar waarin de wereld werd opgeschud door de catastrofe in Tsjernobyl en de politieke moord op de Zweedse premier Olof Palme. Op meesterlijke wijze vertaalt schrijver Lars Norén de ecologische, politieke en maatschappelijke wanhoop van die tijd in een familie. En eigenlijk lijkt er weinig verandert met de tijd waar wij in leven.

De moed om te doden. Vertaling: Karst Woudstra. (2 mannen - 1 vrouw)

De setting van De moed om te doden kan niet eenvoudiger: een appartement waarin een zoon zijn vader en later op de avond zijn vriendin Radka op bezoek krijgt. In deze huiselijke context ontspint zich een tragisch gevecht waarbij de zoon zich probeert los te maken van de vader. Als de vader de vriendin van de zoon probeert te verleiden, is het duidelijk dat de confrontatie naar een extreem en onomkeerbaar punt wordt gedreven… Een hedendaagse oidipous.

De personages van Lars Norén hebben een ‘double bind’ met hun afkomst. Ze willen weg uit hun verstikkende omgeving, maar willen ook niet weg uit dat leven uit angst voor het leven daarbuiten. Naast het psychologische verhaal vertelt het stuk ook een maatschappelijk verhaal: over de kracht en de destructie van het verleden, over de onmacht en de onwil om de traditie verder te zetten, over identiteiten die altijd wankel en voorlopig zijn.

De Hotel trilogie: De nacht de moeder van de dag (1 V – 3 M), Stilte (2 V – 3M) Chaos is god het naast (1 V – 4 M)

Drie avondvullende toneelstukken die onafhankelijk van elkaar gespeeld kunnen worden. Drie verschillende autobiografische toneelstukken waarin Lars Noren zijn jeugd onderzoekt, herbeleeft en bekritiseert en tegelijkertijd ontdekt en uitvindt hoe je kan vertellen in de vorm van een toneelstuk. Drie scherpe, vileine en bij tijd en wijle uiterst geestige familie stukken: De Vader, De Moeder, De zoon en de schrijver.